Hukuk Öğrencilerine: Sınırlı Ehliyetsiz Nedir?

tam ehliyetsiz - temsili resim -

Bunların ayırt etme gücü vardır ama ya kısıtlıdır ya da ergin değildir yani küçük. 17 yaşında ayırt etme gücüne sahip a sınırlı ehliyetsizdir. 50 yaşında kısıtlı c sınırlı ehliyetsizdir. 16 yaşında b sınırlı ehliyetsizdir. karine ehliyetsizliktir. 

a) hukuki işlem ehliyeti: hukuki işlem sınırlı ehliyetsizin menfaatine olsa bize rıza şarttır. yani izin ile yapabilirler. bu izin şekle tabi değildir. izin yoksa işlemin hükmü tek taraflı bağlamazlık vardır. bunun eski adı askıda hükümsüzlüktür. babasının çocuğuna verdiği harçlık eğer belli bir konuda harcama şartı getirilmezse bu harçlığı dilediği gibi sınırlı ehliyetsiz harcayabilir ve işlemin hükmü geçerlidir. ama eğer babam bana sınır koymuşsa yani yalnız kendine harca demişse ve bende gidip kızın birine kokulu silgi almışsam işlemin hükmü askıdadır. ya da belki de kaymakamın kızını gidip aldık, babam “aferin lan” diyebilir mi, evet diyebilir. o yüzden geçersizdir falan diye atlamıyoruz. sınırlı ehliyetsizlikte anahtar kavram tek taraflı bağlamazlıktır.

tek taraflı bağlamazlık: sınırlı ehliyetsiz kişinin, yasal temsilcisinin izni olmadan yaptığı işlemler üzerinde tek taraflı bağlamazlık söz konusudur. yapılan işlemin hükümleri askıdadır. yasal temsilci olumlu ya da olumsuz iradesini açıklayana kadar, sınırlı ehliyetsiz işlemle bağlı değilken diğer taraf bu süre içinde işlemle bağlıdır. yapılan işlem diğer tarafın belirlendiği veya başvurusu üzerine hakimin belirleyeceği uygun bir süre içinde onanmazsa, diğer taraf bununla bağlı olmaktan kurtulur. 

fiil ehliyetine salip olduğu konusunda diğer tarafı yanıltan vesayet altındaki kişi, onun bu yüzden uğradığı menfi zarardan sorumludur.

başka bir örnekte çocuk 17 yaşında ve üniversiteyi kazanıp istanbul’a gelmişse. annesi de çocuğa para göndermiştir. annesinin gönderdiği paraya göre çocuk oda kiralamış ve kira sözleşmesi yapmıştır. bu işlemin hükmü nedir? annesinin sözleşmeyi onayladığına dair hiçbir bilgi yoksa bile geçerlidir. çünkü, istese göndermeyebilirdi annesi çocuğu üniversiteye. velayet hakkı böyle bir şeydir. sen istediğin kadar kazan ve ben üniversiteyi kazandım de. önemli değil! velayet hakkına sahip olanlar isteseler seni göndermezlerdi. buradaki örnekte annesi çocuğu göndermiş bir de üstüne para göndermiştir. nerede kalacak çocuk? sokakta kalmayacağına göre ve annesinin gönderdiği paraya uygun bir oda kiraladığına göre işlemin hükmü geçerlidir. yani izin vermiş demektir.

gönderdiği paraya uygun olmayan çok pahalı bir oda tutmuşsa geçersiz değildir tek taraflı bağlamazlık vardır. yani icazet lazımdır. annesi oda kiralama yurtta kal demişse ve çocuk oda kiralamışsa gene tek taraflı bağlamazlık vardır. yani annesi iyi tamam otur bari diyebilir.

sınırlı ehliyetsizlerin tek başlarına yapabileceği işlemler: (yasal temsilcisinin izni olmadan) bunun temel felsefesi sınırlı ehliyetsizi yeni bir maddi külfet altına sokmamaktır. maddi külfet altına girmiyorsa yapabilir değildir felsefe. aşağıdaki maddelere göre bu felsefenin altı dolmaktadır.

a1) karşılıksız kazanımlar: bağışlamayı kabul etmek gibidir. herhangi bir karşılık vermeden sizin kazancınız olacak. bir şeyi vermeden bir şey almaktır. örneğin burs gibidir. mesela; kredi için sınırlı ehliyetsiz iseniz yasal temsilcinin imzası istenir üniversitede ama burs için istenmez çünkü karşılıksız kazanımdır. kredi maddi külfet altına sokmaktadır sonra geri ödendiği için. sınırlı ehliyetsiz karşılıksız kazanımları tek başına kabul edebilir. yalnız velisi bu bağışlamayı kabul etmemesini isteyebilir. 10 yaşındaki a’ya dayısı bisiklet hediye etmiştir. bu a kişisi sınırlı ehliyetsizdir. ancak babası bu hediyeyi istememektedir. bunun hükmü nedir? burada sonuç annesi ve babası hediyeyi istememiş olacaktır. çünkü vesayet ailede anne ve babadadır. velayet iki göz iki el gibidir. tam ehliyetsiz ise karşılıksız kazanımları kabul edemiyordu. örneğin 6 yaşındaki yeğenimize elma şekeri almışsak tam ehliyetsiz olan 6 yaşındaki bunu kabul edebilir mi? ne var ki canım elma şekeri almış denemez. böyle konular kişinin hukuk dışı yönünü sorgular. kabul edemez, çünkü bağışlama bir sözleşmedir ve tam ehliyetsizler sözleşmeleri yapamaz, geçersizdir. bağışlama tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. 

b1) bazı irade açıklamaları: 15 yaşını tamamlamış olan kişilerin vasiyet yapabilme iktidarı vardır. bazı tüketici haklarını tek başına gerçekleştirebilirler. 

c1) şahsa sıkı sıkıya bağlı haklar: kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar sadece hak sahibi tarafından kullanılabilen haklardır. mesela kiraz benim arkadaşım ve benim istanbul’da bir sürü evim, arsam falan var. kiraz’a dedim ki kiraları benim adıma topla, fon falan iyi bulursan al, ödemezlerse kiraları kiracıları evden at, iyi bir müşteri bulursan evleri sat diye vekalet verdim diyelim. kiraz’a şöyle bir şey diyebilir miyim. kirazcım ben amerika’da takılacağım, geldiğimde hazır olsun, vekalet vereyim sana iyi bir kız bulursan, arkadaşın olur falan onu al bana. kişiler evlenme kararını ancak kendisi verir ve evlenme kararı şahsa sıkı sıkıya bağlı haklardandır. yani evlenme konusu açılınca bizde annenin babanın verdiği o kararların bir hükmü yoktur. nişanlanma, boşanma, evlilik dışı çocuğu tanıma, zina yapan eşi affetme, manevi tazminat gibi durumları ancak kendisi karar verir. boşanma gibi şeyler de aracı olarak avukat kullanabilir ama evlenme de olmaz. bunları sınırlı ehliyetsizler tek başına yapabilirler. tam ehliyetsiz şahsa sıkı sıkıya bağlı hakları ne kendisi ne de yasal temsilcisi kullanabilir. sınırlı ehliyetsizlerin şahsa sıkı sıkıya bağlı haklarından bazıları maddi külfet getireceğinden yasal temsilcinin işleme rıza göstermesi aranır. 

d1) temsil olarak işlem yapma: temsilin çeşitlerinden doğrudan temsilde yapılan işlemin hüküm ve sonuçları başkaca herhangi bir işlem yapılmasına gerek kalmadan temsil edilenin hukuki hakimiyet alanında doğar. herhangi bir borç altına girmeyen temsilcinin sınırlı ehliyetsiz olmasında hiçbir sakınca yoktur. sınırlı ehliyetsizler temsilci olabilirler. birisi sınırlı ehliyetsize temsilcimsin derse temsilci olur. temsilcilik tek taraflıdır.

yasak işlemler: yasak olarak nitelendirilen işlemlerin yapılabilmesi için kişinin fiil ehliyetine sahip olması gerekir. bunları sınırlı ehliyetsiz tek başına veya onun adına yasal temsilcisi veya temsilcisinin izniyle sınırlı ehliyetsiz ya-pa-maz. yapılsalar dahi ge-çer-siz-dir.

aa) kefil olmak: sınırlı ehliyetsizin başka bir kişinin borcu için kefil olması yasaktır. şahsi teminat olarak nitelendirilen kefalet sözleşmesinin yapılabilmesi kefil olacak kişinin fiil ehliyetine sahip olmasına ve bu konudaki kararını kendisinin vermesine bağlıdır. yalnız alacağı için kefil kabul edebilir. yasal temsilcinin izniyle rehin de verebilir. bunlar yasak işlem değildir.

bb) vakıf kurmak: vakıf kurma iradesi, fiil ehliyetine sahip bir kişi tarafından açıklanmaktadır. 

cc) önemli bağışlamalar: sınırlı ehliyetsiz, kendisi ve ailesi için önemsiz sayılabilecek bağışları yapabilecektir. burada altı çizilmesi gereken kavram önemsiz bağışlamadır ve bu göreceli bir kavramdır. tam ehliyetsizlerde tüm bağışlamalar yasak işlen kapsamındadır. sınırlı ehliyetsiz isen arkadaşına çay ısmarlamak için izin gene gerekmektedir. çayı ve 1 lirayı küçümsemeyelim. herkes öyle değildir. günde 2 lira harçlık verilen birisine amannn çay ısmarlamış nolcak diyemezsiniz. ama karşılıksız kazanım olduğu için ıhlamur kabul edebilirsiniz.

b) haksız fillerinden sorumlu olma ehliyeti: ayırt etme gücüne sahip olan sınırlı ehliyetsizler, haksız fillerinden kendi mal varlığı ile sorumludur. sınırlı ehliyetsize kusur atfedileceği gibi borca aykırılık sebeplerinden kaynaklanan tazminatlardan da sorumlu olacaktır. buna örnek ise; gecikme tazminatı, kusurlu imkansızlıktır.

c) dava ehliyeti: sınırlı ehliyetsizin davaya taraf olabilmesi için yasal temsilcinin izni gereklidir. ancak sınırlı ehliyetsizler, kendi başlarına yapabilecekleri hukuki işlemler (karşılıksız kazanımlar, bazı irade açıklamaları, temsilci olma, şahsa sıkı sıkıya bağlı haklar) ve haksız filleriyle ilgili olmak üzere dava ehliyetine sahiptir.

ALINTIDIR, YAZININ SAHIBINI BULAMADIM...